Bədən temperaturu orqanizmin daxili proseslərinin göstəricisidir. Normal bədən temperaturu 36.1°C - 37.2°C arasında dəyişir. Bu temperatur dəyərləri insanın yaşına, fiziki aktivliyinə və gündəlik vəziyyətinə görə fərqlənə bilər.

Yüksək Temperaturun Səbəbləri

İnsan Bədənində Yüksək Temperaturun Səbəbləri

Bədən temperaturunun yüksəlməsi (hipertermiya və ya qızdırma) orqanizmin daxili və ya xarici amillərə verdiyi cavab reaksiyasıdır. Yüksək temperaturun səbəbləri müxtəlif ola bilər və onlar əsasən aşağıdakı kateqoriyalara bölünür:

1. İnfeksiyalar və Xəstəliklər

Bədən temperaturunun yüksəlməsinin ən yayılmış səbəblərindən biri infeksiyalardır. Orqanizm infeksiyalara qarşı immun sistemini aktivləşdirərək temperaturu artırır ki, bu da mikroorqanizmlərin çoxalmasını məhdudlaşdırır.

Əsas infeksion səbəblər:

Virus infeksiyaları: qrip, soyuqdəymə, COVID-19, adenoviruslar və s.

Bakterial infeksiyalar: pnevmoniya, angina, bronxit, sidik yolları infeksiyaları

Göbələk və parazitar infeksiyalar: malyariya, kandida infeksiyaları

Bu hallarda qızdırma immun sisteminin infeksiyanı məhv etməyə çalışmasının nəticəsidir.

2. İltihabi Xəstəliklər və Autoimmun Reaksiyalar

Bəzi hallarda bədən iltihablı proseslər və ya immun sisteminin öz hüceyrələrinə hücum etməsi səbəbindən temperaturu artırır.

Bu xəstəliklərə daxildir:

Romatoid artrit

Lupus xəstəliyi

Bağırsaq iltihabi xəstəlikləri (Kron, xoralı kolit)

Bu tip vəziyyətlərdə qızdırma adətən davamlı olur və digər iltihabi simptomlarla müşayiət olunur.

3. Günvurma və İstilik Zərbəsi

Günəşin altında uzun müddət qalmaq və ya çox isti mühitdə olmaq bədən temperaturunun həddindən artıq yüksəlməsinə səbəb ola bilər.

Əsas səbəblər:

Uzun müddət günəş şüaları altında qalmaq

Susuzluq və istilik balansının pozulması

Həddindən artıq fiziki fəaliyyət nəticəsində bədənin özünü soyuda bilməməsi

İstilik zərbəsi olduqda təcili tibbi müdaxilə tələb olunur, çünki bu, həyati təhlükə yarada bilər.

4. Hormonal Pozuntular və Endokrin Xəstəliklər

Bəzi hormon balanssızlıqları bədənin istilik tənzimlənməsinə təsir edə bilər.

Əsas səbəblər:

Hipertiroidizm (Qalxanabənzər vəzi hiperaktivliyi): Maddələr mübadiləsinin sürətlənməsi nəticəsində bədən temperaturu yüksələ bilər.

Menopauza və hormonal dəyişikliklər: Xüsusilə qadınlarda klimaks dövründə istilik basması (hot flashes) bədən temperaturunu müvəqqəti artırır.

5. Allergik Reaksiyalar və Dərman Yan Təsirləri

Bəzi dərmanlar və allergik reaksiyalar qızdırmaya səbəb ola bilər.

Əsas səbəblər:

Antibiotiklər, qeyri-steroid iltihabəleyhinə preparatlar (NSAID)

Peyvənd reaksiyaları

Qida və ya dərman allergiyası nəticəsində bədənin immun cavabı

Bu hallarda bədən istiliyi adətən qısa müddət ərzində yüksəlir və allergiyanı yaradan səbəb aradan qaldırıldıqda normallaşır.

6. Onkoloji Xəstəliklər (Xərçəng)

Bəzi bədxassəli şişlər və xərçəng növləri bədən temperaturunun davamlı olaraq yüksək qalmasına səbəb ola bilər.

Mümkün xərçəng səbəbləri:

Qan xərçəngləri (leykoz, limfoma)

İrəli mərhələdə olan bədxassəli şişlər

Şişlərin iltihabi reaksiyalar yaratması

Xroniki və izah olunmayan qızdırma hallarında həkim müayinəsindən keçmək vacibdir.

7. Sinir Sistemi və Beyin Xəstəlikləri

Beyin temperaturu tənzimləyən hipotalamus adlanan bir hissəyə nəzarət edir. Bu hissəyə təsir edən hər hansı bir problem bədənin istiliyini qeyri-normal hala sala bilər.

Mümkün səbəblər:

Beyin travmaları və zədələri

Beyində şişlər və iltihabi proseslər (meningit, ensefalit)

Neyrolojik xəstəliklər və hipotalamusun pozulması

Bu hallarda qızdırma digər nevroloji simptomlarla müşayiət oluna bilər.

8. Psixoloji və Stress Amilləri

Bəzi insanlarda yüksək stres və emosional gərginlik də bədən temperaturunu yüksəldə bilər. Bu hal daha çox "psixosomatik qızdırma" adlanır.

Səbəbləri:

Davamlı stress və narahatlıq

Panik ataklar

Həyəcan və gərginlik

Belə vəziyyətlərdə temperatur artımı ümumiyyətlə mülayim olur və istirahət etdikdə normallaşır.

9. Metabolik və Qidalanma Problemləri

Bədən istiliyini tənzimləyən maddələr mübadiləsi proseslərindəki pozuntular da temperaturu artıra bilər.

Əsas səbəblər:

Bədənin enerji balansının pozulması

Qidalanma çatışmazlığı (xüsusilə protein və vitaminlər)

Çox kəskin arıqlama və ya aşırı qidalanma

Yüksək temperatur orqanizmin müxtəlif amillərə verdiyi cavab reaksiyasıdır və bəzən ciddi xəstəliklərin əlaməti ola bilər. Əgər qızdırma:
✅ 3 gündən çox davam edirsə
✅ 39°C və ya daha yüksəkdirsə
✅ Ürəkbulanma, huşun itməsi və ya şüur pozğunluğu ilə müşayiət olunursa
✅ Uşaqlarda və ya yaşlı insanlarda baş verirsə

Bu hallarda həkimə müraciət etmək mütləqdir. Qızdırmanın səbəbini müəyyən etmək üçün düzgün diaqnoz qoyulmalı və uyğun müalicə tətbiq edilməlidir.

İnfeksiya və viruslar

İltihabi proseslər və autoimmun xəstəliklər insan orqanizminin immun sisteminin fəaliyyətinin nəticəsində yaranan kompleks hallardır. Bu xəstəliklər bədən temperaturunun qalxmasına səbəb ola bilər. Gəlin, bu prosesi ətraflı şəkildə araşdıraq.

İltihabi Proseslər və Temperaturun Qalxması

İltihabi proseslər (iltihab, latınca inflammatio) orqanizmin hər hansı bir zədəyə, infeksiyaya və ya patogen agentlərə qarşı müdafiə reaksiyasıdır. İltihabın əsas simptomlarından biri də temperaturun qalxmasıdır. Bunun bir neçə səbəbi var:

İmmun Sisteminin Reaksiyası
İltihab zamanı immun sistemi mikroblarla mübarizə aparmaq üçün sitokinlər və prostaglandinlər adlı bioloji aktiv maddələr ifraz edir. Xüsusilə, interleykin-1 (IL-1) və tümör nekroz faktoru (TNF-α) beyində hipotalamusa təsir edərək bədən temperaturunu artırır.

Mikrobların Öldürülməsi
Yüksək hərarət patogen bakteriyaların və virusların çoxalmasını ləngidir və immun hüceyrələrin (ağ qan hüceyrələri) daha effektiv işləməsinə şərait yaradır.

Metabolizmanın Sürətlənməsi
İltihab zamanı maddələr mübadiləsi sürətlənir, bu da temperaturun yüksəlməsinə səbəb olur.

İltihabi proseslər bədənin hər hansı bir hissəsində baş verə bilər:

Bakterial infeksiyalar (məsələn, pnevmoniya, angina, sidik yolları infeksiyaları)

Virus infeksiyaları (məsələn, qrip, COVID-19)

Xroniki iltihabi xəstəliklər (məsələn, xroniki bronxit, osteomielit)

Autoimmun Xəstəliklər və Temperatur Artımı

Autoimmun xəstəliklərdə immun sistem bədənə yad olmayan, öz toxumalarına hücum edir. Bu zaman orqanizmdə xroniki iltihabi proses baş verir, bu da temperaturun qalxmasına səbəb ola bilər. Aşağıdakı bəzi autoimmun xəstəliklər temperatur artışı ilə müşayiət olunur:

Revmatik Artrit (RA)

Oynaqlarda xroniki iltihab yaradır

Temperaturun yüngül qalxmasına və yorğunluğa səbəb ola bilər

Sistem Qırmızı Qurd Eşənəyi (Lupus, SLE)

Bədəndə yayılmış iltihabi proseslər olur

Xəstələrdə tez-tez subfebril temperatur (37-38°C) müşahidə edilir

Vasculitlər (Damar iltihabı)

Damar divarlarının iltihabı nəticəsində immun sisteminin hiperaktiv reaksiyası yaranır

Bədən temperaturunun davamlı yüksəlməsinə səbəb ola bilər

Haşimoto Tiroiditi və Qreivs Xəstəliyi

Tiroid vəzinin autoimmun xəstəliklərində maddələr mübadiləsi sürətlənir

Bəzən qızdırma və tərləmə kimi simptomlarla müşayiət olunur

Kron Xəstəliyi və Ülserativ Kolit

Bağırsaqlarda xroniki iltihab yaradır

Temperaturun qalxması, həzm problemləri və yorğunluqla müşayiət edilir

Xroniki Subfebril Temperatur (37-38°C)

Bəzi xəstəliklərdə bədən temperaturu davamlı olaraq 37-38°C arasında qala bilər. Bu, immun sisteminin xroniki aktiv vəziyyətdə olduğunu göstərir. Xroniki subfebril temperatur aşağıdakı hallarda müşahidə edilə bilər:

Xroniki infeksiyalar (məsələn, vərəm, hepatit, EBV, CMV)

Autoimmun xəstəliklər

Onkoloji proseslər

İltihabi proseslər və autoimmun xəstəliklər temperaturun qalxmasına səbəb ola bilər. Əgər temperatur uzun müddət davam edirsə və digər simptomlarla müşayiət olunursa, həkimə müraciət etmək vacibdir. Diaqnoz üçün qan analizləri (ESR, CRP, ANA, RF, TNF-α və s.), rentgen və digər laborator müayinələr aparıla bilər.

Əgər sizdə belə simptomlar varsa, ciddi yanaşmaq və səbəbi araşdırmaq tövsiyə olunur.

İmmunitet sistemi və iltihabi proseslər

Bəzən iltihabi proseslər və ya autoimmun xəstəliklər temperaturun qalxmasına səbəb ola bilər.

Digər səbəblər

Allergiyalar, hormonal dəyişikliklər, stress və susuzluq da temperatur dəyişikliklərinə təsir edə bilər.

Aşağı Bədən Temperaturu Nəyi Göstərir?

Hipotermiya

Qan dövranı problemləri

Vitamin çatışmazlığı (B12, D vitamini)

Nə Zaman Həkimə Müraciət Etmək Lazımdır?

Temperatur 39°C-dən yuxarı olduqda

3 gündən çox davam etdikdə

Qusma, iştahsızlıq, şürgü və ya şiddətli baş ağrısı olduqda

Bədən Temperaturunun Artması və Müdafiə Mexanizmi: Orqanizmin İnfeksiyalara Qarşı Reaksiyası

Bədən temperaturunun qalxması – qızdırma (hipertermiya) – orqanizmin infeksiyalara və digər xarici təsirlərə qarşı müdafiə mexanizmlərindən biridir. Bu, immun sisteminin aktivləşməsini və patogen mikroorqanizmlərin (bakteriyalar, viruslar, göbələklər və s.) məhv edilməsini sürətləndirən təbii bir prosesdir.

Bədən Temperaturunun Artmasının Səbəbləri

Bədən istiliyinin artması əsasən pirojenləradlanan maddələrin təsiri ilə baş verir. Pirojenlər daxili (endogen) və xarici (ekzogen) ola bilər:

Ekzogen pirojenlər – bakteriya, virus və ya toksinlər kimi xaricdən gələn təsirlərdir.

Endogen pirojenlər – immun hüceyrələri tərəfindən ifraz olunan maddələrdir və beyindəki hipotalamus bölgəsinə təsir edərək temperaturun yüksəlməsinə səbəb olur.

Orqanizmin Müdafiə Reaksiyası

Hipotalamusun Temperaturu Tənzimləməsi

Beyində yerləşən hipotalamus bədənin temperatur tənzimləyici mərkəzidir.

Pirojenlərin təsiri ilə hipotalamus temperaturu artırır, nəticədə qızdırma yaranır.

İmmunitet Sistemi Aktivləşir

Leukositlərin (ağ qan hüceyrələrinin) sayı artır – infeksiyalara qarşı mübarizə güclənir.

Antikor və interferon ifrazı artır – virus və bakteriyalar daha sürətli məhv edilir.

Metabolizmin Sürətlənməsi

Bədənin müdafiə hüceyrələri daha sürətli hərəkət edir və infeksiya mənbələrinə qarşı daha effektiv mübarizə aparır.

Bəzi Patogenlərin Çoxalmasının Qarşısı Alınır

Çox sayda bakteriya və viruslar yüksək temperaturda inkişaf edə bilmir və məhv olur.

Bədən Temperaturunun Artmasının Əlamətləri

Üşütmə və titrəmə

Ümumi halsızlıq və yorğunluq

Bədən Temperaturunuz Nəyi Deyir? Bu Siqnalları Nəzərdən Qaçırmayın!